کلیاتی درباره معماری قدیم شهری در ایران
پیش تر در سایت ” بهفرم کفپوش ” درباره مناسبات معماری و دکوراسیون داخلی ساختمان با ” نیاز” و . . . ” فرهنگ زندگی ” , باهم گفتگو داشته ایم. در این یادداشت ” بهفرم کفپوش ” میخواهیم قدری به گذشته برگردیم و قدری درباره زندگی شهری قدیم بپردازیم.
زندگی امروز تابع دو گرایش متفاوت و شاید متضاد می باشد. از سوئی هر فرهنگ ( از جمله در زمینه های مسکن و زندگی ) دارای ریشه های تاریخی است. اما سرعت پیشرفت نیز مقتضیات خاصی دارد که بالطبع باعث تغییر و تحولاتی میگردد که برخی ممکن است چندان با عادت های دیرین آن سرزمین و مردم همخوانی نداشته باشد.
حفظ بافت سنتی محلات و ساختمانها از نظر جلب توریسم البته اهمیت دارد. اما از آن مهمتر, حال خوب و آرامش مردمی است که در این منازل روزگار می گذرانند !
طبیعی است که در این جهان دگرگون شونده و متحول, نمیتوان درجا زد. اما تجربه نشان میدهد که بی توجهی به ریشه های فرهنگی نیز کم آسیب نیست.
از جمله این موارد معماری شهری و پلان آپارتمانهای شهری در ایران امروز است. معماری خانه ها در تهران قدیم و دیگر شهرهای بزرگ آنروز ایران, تابع ویژگیهای خاصی بود که با امکانات و مناسبات فردی و اجتماعی آن روزگار کاملا تناسب داشت.
در آنزمان نیز خانه های اعیان با دیگر اقشار و طبقات تفاوت بسیار داشتند. در شهرهای قدیم اگرچه اکثر خانه ها دارای حیاط, حوض و باغچه ای کوچک بودند, اما آنهمه ترتیبات ( نظیر ورودی, دالان, اندرونی و . . . بیرونی ) که در معماری خانه های اعیان معمول بود را نداشتند.
در معماری شهری قدیم ایران جای هر فضا ( نظیر خواب, نشیمن, پذیرائی, مطبخ, انبار, سرویس و . . . حمام ) بگونه ای طراحی میشد که باعث حداکثر آرامش و رفاه ساکنان باشد. این ” سایت پلان ” که با جغرافیا و فرهنگ هر شهر بسیار هماهنگ بود, ممکن بود از شهری به شهر دیگر کمابیش متفاوت باشد.
امروز شرایط بسیار تغییر کرده و دیگر آن محدودیت های سرمایشی و گرمایشی گذشته وجود ندارد. روابط فردی, خانوادگی و اجتماعی نیز ( حتی در خانواده های سنتی ) با قدیم قابل قیاس نیست. کوچه, محل و . . . خیابانها نیز دیگر آن حال و هوای گذشته را ندارند. اما تجربه نشان میدهد که ریشه های فرهنگ مردم آنقدر عمیق اند که نمیتوان آنرا یکسره نادیده گرفت.
بدیهی است که در این شرایط, اکثریت بزرگ مردم شهرهای امروز دیگر نمیتوانند صاحب خانه هائی مشابه آنروزگار باشند. تجدید آنگونه از معماری نیز به جهات عدیده ( از جمله گرانی و محدودیت زمین شهری ) ناممکن است. اما چه بهتر که مهندسین معمار و طراحان دکوراسیون داخلی, در تخصیص هر فضای منزل نیم نگاهی نیز به سابقه معماری شهری در آن منطقه و حدود داشته باشند.
استفاده از تجربیات دیگر کشورها ( از طریق مطالعه یا . . . ژورنالهای معماری و دکوراسیون ) البته لازم و مفید است. اما این کار وقتی بدرستی جا می افتد و به ثمر می نشید که همراه مطالعه و آگاهی کافی از تاریخ, فرهنگ و . . . معماری هر شهر ایران باشد ! ؟
معماران برجسته معاصر ایران ضمن آشنائی کامل با معماری مدرن, به معماری قدیم ایران نیز بی توجه نبودند !
سایت ” بهفرم کفپوش ” در آینده خواهد کوشید تا قدری مشخص تر به این موضوع بپردازد که تخصیص هر فضا در معماری منازل قدیم شهری ایران, بر چه اصول و نگرش مبتنی بوده است.
ویدئو پیوست بازسازی وسیله ای قدیمی را بنمایش میگذارد که برای برش نان استفاده می شده است. در این کار بجز مسائل فنی و نوستالژیک, چه چیزهای دیگری اهمیت دارد ! ؟
